Đôn Hoàng là một trong bốn ốc đảo của tỉnh Cam Túc, có tổng diện tích là 31200 km vuông. Đôn Hoàng nằm ở nút giao quan trọng trên Con đường Tơ lụa, nổi tiếng với "hang đá Đôn Hoàng" và "bích họa Đôn Hoàng". Nền văn hóa Đôn Hoàng có lịch sử hơn 2000 năm, tích hợp nghệ thuật kiến ​​trúc, nghệ thuật điêu khắc, bích họa và văn hóa Phật giáo, là một trong những viên ngọc sáng trong nền văn hóa dân tộc của Trung Quốc. Trong bài viết này, Phuong Nam Education sẽ giới thiệu đến các bạn những nét đặc sắc nổi bật trong nền văn hóa Đôn Hoàng rực rỡ.

Đôi nét về nền văn hóa Đôn Hoàng

Đôn Hoàng được mệnh danh là một cung điện nghệ thuật với các bức bích họa và tác phẩm điêu khắc từ thế kỷ 4 đến thế kỷ 11, mang đến cho người ta những cảm nhận nghệ thuật vô cùng chấn động. Đôn Hoàng còn là một kho tàng tư liệu lịch sử của Trung Quốc, bao gồm các tư liệu tiếng Trung, tiếng Tây Tạng cổ, tiếng Phạn và nhiều ngôn ngữ khác; nội dung liên quan đến kinh tế, triết học, tôn giáo, văn học, ngôn ngữ, lịch sử, khoa học và các lĩnh vực khác.

Nền văn hóa Đôn Hoàng kế thừa văn hóa truyền thống Trung Hoa và hội tụ nhiều nền văn hóa cổ đại khác

Từ xưa đến nay, nền văn hóa Đôn Hoàng đa dạng vẫn luôn kế thừa tinh hoa trong văn hóa truyền thống Trung Hoa, đồng thời ánh lên vẻ huy hoàng của nền văn minh Ấn Độ cổ đại, nền văn minh Ba Tư và nền văn minh Hy Lạp, trở thành một nền văn hóa khu vực mang những nét đặc sắc riêng và nổi tiếng trên toàn thế giới.

Hang Mạc Cao - kiệt tác kiến trúc trong nền văn hóa Đôn Hoàng

Hang Mạc Cao nằm cách thành phố Đôn Hoàng 25 km về phía đông nam, được xây dựng trên vách đá của núi Minh Sa. Nó dài khoảng 1680 mét, cao khoảng 50 mét và được xếp thành năm tầng, cao thấp đan xen, san sát liền kề nhau, có hình dạng như chuồng bồ câu và vô cùng tráng lệ. Hang Mạc Cao có 735 hang động, bên trong có 45000 mét vuông bích họa và 2415 tác phẩm điêu khắc, là nơi hội tụ nghệ thuật Phật giáo lớn nhất và phong phú nhất trên thế giới. Tuy được gọi là hang nhưng thực tế đây không chỉ là hang động mà còn là một quần thể các công trình chạm khắc trên đá, là một kiệt tác kiến trúc trong nền văn hóa Đôn Hoàng.

Hang Mạc Cao là quần thể các công trình chạm khắc trên đá và là kiệt tác kiến trúc trong nền văn hóa Đôn Hoàng

Đây là kho tàng văn hóa nghệ thuật cổ điển có quy mô lớn nhất và nội dung phong phú nhất Trung Quốc, đồng thời cũng là trung tâm nghệ thuật Phật giáo nổi tiếng thế giới. Các pho tượng trong hang Mạc Cao muôn hình muôn vẻ, phản ánh những nét đặc sắc khác nhau của từng thời đại. Bích họa ở nơi đây cũng rất hoành tráng, nếu nối những bức tranh bích họa đó lại với nhau có thể tạo ra một hành lang dài 30 km.

Hình ảnh các pho tượng màu và bích họa trong hang Mạc Cao

Mặc dù hang Mạc Cao đã bị thiên nhiên xâm chiếm và bị con người phá hoại trong nhiều năm, nhưng nó vẫn bảo tồn được 492 hang động từ mười triều đại bao gồm Bắc Ngụy, Tây Ngụy, Bắc Chu, Tùy, Đường, Tống, Tây Hạ, Nguyên,... Hang Mạc Cao nổi tiếng là một cuốn bách khoa toàn thư về hình ảnh. Năm 1987, nơi đây đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.

Nghệ thuật tượng màu và bích họa Đôn Hoàng

Tượng màu Đôn Hoàng là phần chính trong các tác phẩm nghệ thuật Phật giáo còn sót lại trong hang đá ở khu vực Đôn Hoàng. Trong số đó bao gồm cả những pho tượng khổng lồ cao hơn 30 mét và những pho tượng nhỏ chỉ cao hơn 10 cm, tổng cộng có hơn 3000 pho tượng. Dù đã trải qua hàng nghìn năm nhưng các pho tượng màu Đôn Hoàng vẫn được bảo tồn rất tốt. Hình ảnh chính của nghệ thuật điêu khắc tượng màu ở Đôn Hoàng là các tượng Phật khác nhau, như Thích Ca, Di Lặc, Dược Sư; tiếp đó là tượng các vị Bồ Tát, như Quan Âm, Đại Thế Chí và Cúng Dường Bồ Tát; còn có các vị đệ tử, thiên vương, phi thiên,...

Hình ảnh chính của nghệ thuật điêu khắc tượng màu ở Đôn Hoàng là các tượng Phật khác nhau

Bích họa Đôn Hoàng là những bức tranh trên tường trong hang đá Đôn Hoàng và là phần quan trọng nhất trong hình thức nghệ thuật của hang đá này. Hình tượng chính trong bích họa Đôn Hoàng là thần linh và người phàm. Hai hình tượng này đều bắt nguồn từ cuộc sống hiện thực, nhưng có tính chất khác nhau. Về tạo hình, hình tượng người phàm tràn đầy sức sống, đặc điểm thời đại được thể hiện rõ ràng hơn, còn hình tượng thần linh lại mang nhiều yếu tố tưởng tượng và phóng đại. Về trang phục, người phàm đa số đều mặc trang phục dân tộc Hán ở khu vực Trung Nguyên, còn thần linh vẫn giữ nguyên trang phục nước khác. 

Hình tượng trong bích họa Đôn Hoàng đều bắt nguồn từ cuộc sống hiện thực

Quá trình sản xuất và đời sống, lễ hội dân gian, phong tục tập quán, cũng như các công trình, trang phục, đồ dùng, công cụ,... mà chúng ta nhìn thấy trên các pho tượng màu hoặc các bức bích họa Đôn Hoàng đều mang dấu ấn của các thời đại khác nhau, tạo nên một tấm bản đồ diễn biến về sự phát triển văn hóa xã hội sống động tại Đôn Hoàng thời Trung cổ. Đây không chỉ là kho tàng văn hóa hòa quyện giữa hai nền văn minh phương Đông và phương Tây, mà còn giống như một viện bảo tàng lưu trữ nền văn hóa Đôn Hoàng kỳ vĩ.

Các pho tượng màu và các bức bích họa Đôn Hoàng mang dấu ấn của các thời đại khác nhau

Hình tượng phi thiên trong nền văn hóa Đôn Hoàng

Vào thời Ngụy - Tấn - Nam Bắc Triều, khi Phật giáo vừa được truyền bá vào Trung Quốc không lâu, người ta gọi hình ảnh các vị thần linh bay trong bích họa là phi thiên. Về hình tượng nghệ thuật, phi thiên Đôn Hoàng là một tổng thể của nhiều nền văn hóa như: văn hóa Ấn Độ, văn hóa Tây Vực và văn hóa Trung Nguyên.

Hình tượng phi thiên Đôn Hoàng là một tổng thể của nhiều nền văn hóa

Tuy trong kinh Phật có nhắc đến phi thiên nhưng không miêu tả cụ thể, điều này đã để lại một không gian sáng tạo rộng lớn cho các họa sĩ cổ đại. Qua trí tưởng tượng của các họa sĩ, phi thiên có một khuôn mặt xinh đẹp và dáng điệu uyển chuyển, dùng váy áo để thể hiện hành động bay lượn và các điệu múa, làm tăng thêm cảm giác thần bí về chốn thần tiên. Ngoài ra, theo kinh Phật, phi thiên có 3 nhiệm vụ: một là thờ cúng, hai là rải hoa và thắp hương, ba là ca múa. 

Điệu múa phi thiên chú trọng đến sự phối hợp nhịp nhàng, uyển chuyển của cơ thể

Điệu múa phi thiên nổi tiếng của Đôn Hoàng cũng xuất phát từ những bức bích họa phi thiên ở hang Mạc Cao. Các phi thiên không có cánh, không có lông vũ mà bay trên không nhờ vào trang phục cùng với những dải lụa màu. Điệu múa phi thiên chú trọng nhiều nhất đến sự phối hợp nhịp nhàng, uyển chuyển của cơ thể và sự phối hợp tổng thể trong các bài múa. Có thể nói là phi thiên Đôn Hoàng là sự sáng tạo của các họa sĩ Trung Hoa cổ đại và là một kỳ tích trong lịch sử mỹ thuật thế giới. Thế nên, hình tượng phi thiên đã trở thành biểu tượng đặc trưng cho nền văn hóa Đôn Hoàng, còn được gọi là đại sứ của Đôn Hoàng.

Viện Nghiên cứu Đôn Hoàng đã không ngừng truyền bá nghệ thuật Đôn Hoàng đến mọi nơi trên thế giới, đồng thời tổ chức các cuộc triển lãm thông qua việc sao chép bích họa và dùng công nghệ kỹ thuật số để quảng bá nền văn hóa Đôn Hoàng. Thông qua triển lãm nghệ thuật Đôn Hoàng, văn hóa Trung Quốc đã được lan tỏa đến các nước trên thế giới, hợp tác quốc tế không ngừng được tăng cường, do đó công tác bảo vệ và nghiên cứu hang đá Đôn Hoàng cũng đã trở thành một mô hình hợp tác quốc tế.

Tags: nền văn hóa Đôn Hoàng, Đôn Hoàng, hang đá Đôn Hoàng, hang Mạc Cao, tượng màu Đôn Hoàng, bích họa Đôn Hoàng, phi thiên Đôn Hoàng, văn hóa Trung Hoa